Wat is empathie?
In Verbindend communiceren is empathie een belangrijk begrip, maar wat is empathie eigenlijk en waarin verschilt het van sympathie en compassie?
Mensen vinden empathie blijkbaar belangrijk of interessant want je kunt er veel informatie over vinden via Google. Sommige wetenschappers vragen zich af of empathie wel echt bestaat en of empathie uniek is voor mensen of dat het ook bij dieren voorkomt.
Ze vragen zich af hoe je empathie kunt 'bewijzen'. Er zijn boeken over empathie geschreven, er zijn Youtube-filmpjes over, er zijn TED-talks over, bijvoorbeeld:
- Frans de Waal: Een tijd voor empathie;
- Brené Brown: https://www.youtube.com/watch?v=1Evwgu369Jw
- Carl Safina: http://www.ted.com/talks/carl_safina_what_are_animals_thinking_and_feeling
En dan nu ook nog deze blog.
Binnen Verbinden communiceren proberen we aan te voelen wat er in andere mensen omgaat en geven dat terug in onze eigen woorden, meestal in de vorm van vragen waaruit we laten blijken wat we begrepen hebben. Dit doen we met een open en accepterende houding, waarbij we tegelijkertijd openstaan voor eventuele correcties of aanvullingen van de spreker. Deze houding is niet gericht op ‘het goed willen raden’, maar op het (nog) beter willen begrijpen.
De vragen die we daarbij stellen kunnen betrekking hebben op:
- Wat de ander waarneemt: “Reageer je op .. .?”
- Hoe de ander zich voelt en de behoeften achter die gevoelens: “Voel jij je .. omdat je … wilt?”
- Wat de ander verzoekt: “Wil je …. ?”
Als we elkaar op die manier (op dat niveau) begrijpen, dan ontstaan gevoelens van (h)erkenning, verbinding, en begrip, we ervaren empathie.
Als je dit zo leest zou je kunnen denken dat empathie vooral een rationeel begrijpen is, maar dat is te kort door de bocht, want empathie is meer dan dat. Dit begrijpen is niet alleen een intellectuele operatie. Alexander Lowen, de grondlegger van Bio-energetica, zegt daarover: “voor mij betekent het staan onder [understanding] of empathie voelen van onderaf. Het omvat het doordringen tot in de wortels van een situatie en het aanvoelen van de krachten die gevoelens en gedrag beïnvloeden en vormen.”
‘Van onderaf’ wijst op een lichamelijke betrokkenheid dit in tegenstelling tot ‘van bovenaf’ wat alleen een rationele component zou betekenen. Voor alle duidelijkheid: met lichamelijke betrokkenheid bedoel ik hier geen fysieke aanraking, maar ‘het in je lichaam voelen wat er speelt’ – het lichaam is betrokken.
Dit sluit ook aan bij de wetenschappelijke visie op empathie waarover Frans de Waal schrijft: “We beginnen te beseffen hoezeer de cognitie bij mens en dier via het lichaam verloopt. In plaats van dat het brein een computertje is dat het lichaam bestuurt, loopt er tweerichtingsverkeer tussen lichaam en brein. Het lichaam brengt innerlijke gewaarwordingen voort en communiceert met andere lichamen, en daaruit bouwen we sociale betrekkingen en een beoordeling van de ons omringende werkelijkheid op. Het lichaam mengt zich in alles wat we waarnemen of denken.”
De Waal benadrukt de lichamelijke basis van empathie: Empathie begon bij lichamelijke synchronisatie; we gaan rennen als anderen rennen, gaan lachen als anderen lachen, huilen als anderen huilen en geeuwen als anderen geeuwen.
Deze lichamelijke synchronisatie verloopt automatisch en we hebben er maar beperkte controle over. Hij vergelijkt empathie met het bekende Russisch poppetje, met diep binnenin de neiging om de emotionele toestand van een ander over te nemen. Rond deze kern heeft de evolutie steeds verder verfijnde vermogens opgebouwd, zoals het kunnen meevoelen met anderen en het kunnen overnemen van hun gezichtspunt.”
Voorwaarde empathie is dat wij ons met de ander kunnen identificeren. We kunnen ons gemakkelijker identificeren met mensen waarmee we overeenkomsten zien met onszelf. Als we mensen als ‘anders’ ervaren of als ‘bedreigend’ of ‘onmenselijk’ is het moeilijk of zelfs onmogelijk om empathie met hen te ervaren. Empathie is het maken van verbinding op alle niveaus en vraagt om een open, accepterende houding voor de mens die ons tegemoet treedt.
Wat opvalt in het verhaal hierboven is dat empathie zich richt op verbinding, synchronisatie, begrijpen, meevoelen en ‘aanwezig zijn’.
Sympathie wordt door de Amerikaanse psychologe Lauren Wispé als tweeledig gedefinieerd: Ten eerste is er een verhoogd bewustzijn van de gevoelens van de ander, en ten tweede een drang om elke vorm van actie te ondernemen die nodig is om de toestand van de ander te verlichten. Die drang tot handelen kan zo groot zijn dat we meteen iets gaan doen: adviseren, beleren, (ver)oordelen, afbreken, ondervragen, corrigeren, troosten, onze eigen ervaringen vertellen enz. Het risico hiervan is dat we handelen met onszelf voor ogen en dat deze vorm van actiegerichtheid de empathische verbinding juist in de weg kan staan en tot verwijdering en wederzijds onbegrip kunnen leiden.
Met compassie handelen zou je kunnen definiëren als handelen met de ander voor ogen. Compassie vraagt om empathie zodat je vanuit de empathische verbinding en begrip passend kunt handelen.
Woorden bestaan vanwege hun betekenis, en als je de betekenis begrepen hebt, dan kun je de woorden vergeten (Zhuangzi). Empathie, sympathie, compassie, het zijn de woorden die ik gebruik, ik hoop dat ik iets van betekenis heb kunnen overbrengen.
